শেখ হাছিনা
শেখ হাছিনা ৱাজেদ (বঙালী: শেখ হাসিনা ওয়াজেদ;(জন্ম ২৮ ছেপ্টেম্বৰ ১৯৪৭) এজন বাংলাদেশী ৰাজনীতিবিদ যিয়ে ১৯৯৬ চনৰ জুন মাহৰ পৰা ২০০১ চনৰ জুলাইলৈকে আৰু পুনৰ ২০০৯ চনৰ জানুৱাৰীৰ পৰা ২০২৪ চনৰ আগষ্টলৈকে বাংলাদেশৰ দশম আৰু দ্বাদশ প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰিছিল।[1][2]শেখ হাছিনা ৱাজেদ বাংলাদেশৰ প্ৰতিষ্ঠাপক পিতৃ তথা প্ৰথম সভাপতি শেখ মুজিবুৰ ৰহমানৰ কন্যা। মুঠ ২০ বছৰতকৈও অধিক সময় কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰা তেখেত বাংলাদেশৰ ইতিহাসৰ আটাইতকৈ দীৰ্ঘদিনীয়া প্ৰধানমন্ত্ৰী। ২০২৪ চনৰ অসহযোগ আন্দোলনৰ ধাৰাবাহিকভাৱে হিংসাত্মক প্ৰতিবাদৰ পিছত তেওঁৰ স্ব-আৰোপিত নিৰ্বাসনত প্ৰধানমন্ত্ৰী পদৰ অন্ত পৰে ।২০০৯ চনৰ পৰা বাংলাদেশক নেতৃত্ব দিয়া হাছিনা ২০২৪ চনৰ ৫আগষ্ট তাৰিখে ভাৰতৰ আগৰতলালৈ হেলিকপ্টাৰৰেে পলায়ন কৰে।[3] ঢাকাৰ ৰাজপথত হাজাৰ হাজাৰ প্ৰতিবাদকাৰী আৰু অধিক লোকে যোগদান কৰে। হাছিনাৰ চৰকাৰী বাসগৃহতো বিক্ষোভকাৰী প্ৰৱেশ কৰে।[4]
শেখ হাছিনা | |
|---|---|
শেখ হাসিনা | |
 লণ্ডনত শেখ হাছিনা (২০১১) | |
| বাংলাদেশৰ ১০ম প্ৰধানমন্ত্ৰী | |
| কাৰ্যকাল ৬ জানুৱাৰী, ২০০৯ – ৫ আগষ্ট ২০২৪ | |
| ৰাষ্ট্ৰপতি | ইয়াজউদ্দিন আহম্মেদ জিল্লুৰ ৰহমান আব্দুল হামিদ |
| পূৰ্বসূৰী | ফখৰুদ্দীন আহমদ (তত্ত্বাবধায়ক) |
| কাৰ্যকাল ২৩ জুন, ১৯৯৬ – ১৫ জুলাই, ২০০১ | |
| ৰাষ্ট্ৰপতি | আবদুৰ ৰহমান বিশ্বাস ছাহাবুদ্দিন আহমেদ |
| পূৰ্বসূৰী | মুহাম্মদ হাবিবুৰ ৰহমান (তত্ত্বাবধায়ক) |
| উত্তৰসূৰী | লতিফুৰ ৰহমান (তত্ত্বাবধায়ক) |
| জাতীয় সংসদৰ বিৰোধীদলীয় নেতা | |
| কাৰ্যকাল ১০ অক্টোবৰ, ২০০১ – ২৯ অক্টোবৰ, ২০০৬ | |
| পূৰ্বসূৰী | খালেদা জিয়া |
| উত্তৰসূৰী | খালেদা জিয়া |
| কাৰ্যকাল ২০ মাৰ্চ, ১৯৯১ – ৩০ মাৰ্চ, ১৯৯৬ | |
| পূৰ্বসূৰী | এ.এছ.এম. আবদুৰ ৰব |
| উত্তৰসূৰী | খালেদা জিয়া |
| সভানেত্ৰী বাংলাদেশ আৱামী লীগ | |
| কাৰ্যকাল ১৭ মে ১৯৮১ – ৫ আগষ্ট ২০২৪ | |
| পূৰ্বসূৰী | আছাদুজ্জামান খান |
| ব্যক্তিগত তথ্য | |
| জন্ম | ২৮ ছেপ্টেম্বৰ, ১৯৪৭ (৭৭ বছৰ) টুংগীপাৰা, পূৰ্ব বংগ, পাকিস্তান (বৰ্তমান বাংলাদেশ) |
| ৰাষ্ট্ৰীয়তা | বাংলাদেশী |
| ৰাজনৈতিক দল | বাংলাদেশ আৱামী লীগ (১৯৮১–বৰ্তমান) |
| আন ৰাজনৈতিক সম্পৰ্ক |
বাংলাদেশ মহাজোঁট (২০০৮–বৰ্তমান ) |
| দাম্পত্যসঙ্গী | ৱাজেদ মিয়া (১৯৬৮-২০০৯, বিধবা) |
| সন্তান | ছাজিব ৱাজেদ ছায়মা ৱাজেদ |
| মাতৃ | শেখ ফজিলাতুন্নেছা মুজিব |
| পিতৃ | শেখ মুজিবুৰ ৰহমান |
| শিক্ষানুষ্ঠান | আজিমপুৰ বালিকা উচ্চ বিদ্যালয় ইডেন মহিলা কলেজ ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয় |
১৯৭১ চনৰ স্বাধীনতা যুদ্ধৰ প্ৰবীণ সৈনিকসকলৰ আত্মীয়ৰ বাবে ৩০% পৰ্যন্ত চৰকাৰী চাকৰি সংৰক্ষিত কৰা কোটা ব্যৱস্থাৰ বিৰুদ্ধে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলে প্ৰতিবাদ কৰাৰ লগে লগে এই অশান্তি আৰম্ভ হয়। প্ৰতিবাদকাৰীসকলে যুক্তি দিছিল যে এই ব্যৱস্থাটো বৈষম্যমূলক আৰু ইয়াৰ পৰিৱৰ্তে যোগ্যতা ভিত্তিক বিকল্প বিচাৰিছে। ইয়াৰ পিছত ই এক বহল চৰকাৰ বিৰোধী আন্দোলনলৈ পৰিণত হয় আৰু বিক্ষোভকাৰীসকলে হাছিনাৰ ১৫ বছৰীয়া শাসনৰ অন্ত পেলাবলৈ আহ্বান জনায় । [5]
প্ৰাৰম্ভিক জীৱন
সম্পাদনা কৰকশেখ হাছিনা ৱাজেদ বংগবন্ধু শেখ মুজিবুৰ ৰহমানৰ কন্যা। তেওঁৰ মাতৃৰ নাম বেগম ফজিলাতুননেছা।[6] তেওঁ টুংগীপাৰাত জন্মগ্ৰহণ কৰে আৰু বাল্যশিক্ষা তাতেই গ্ৰহণ কৰে। ১৯৫৪ চনৰ পৰা তেওঁ ঢাকাত পৰিয়ালৰ লগত মোগলটুলিৰ ৰজনীবোস লেনৰ ঘৰত বসবাস কৰিবলৈ লয়। পিছত মিণ্টো ৰোডৰ চৰকাৰী বাসভৱনলৈ প্ৰস্থান কৰে। ১৯৫৬ চনত তেওঁ টিকাটুলিৰ নাৰীশিক্ষা মন্দিৰ বালিকা বিদ্যালয়ত ভৰ্তি হয়। ১৯৬১ চনৰ ১ অক্টোবৰৰ পৰা তেওঁ ধানমণ্ডিৰ ৩২ নম্বৰ ঘৰত থাকিবলৈ লয়। ১৯৭৫ চনৰ ১৫ আগষ্টৰ এক সামৰীক অভ্যুত্থানত তেওঁ আৰু তেওঁৰ ভগ্নী শেখ ৰেহানাৰ বাদে পৰিয়ালৰ সকলো সদস্যক হত্যা কৰা হয়। তেতিয়া তেওঁলোক শিক্ষা গ্ৰহণৰ উদ্দেশ্যে পশ্চিম জাৰ্মানীত আছিল। ১৯৬৫ চনত তেওঁ আজিমপুৰ বালিকা বিদ্যালয়ৰ পৰা মেট্ৰিক পাছ কৰে।
শেখ হাছিনা ১৯৭৩ চনত ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা স্নাতক ডিগ্ৰী লাভ কৰে। বিশ্ববিদ্যালয়ত থকা অৱস্থাত ১৯৬৭ চনত ড॰ ৱাজেদ মিয়াত লগত তেওঁৰ বিবাহ হয়। ৱাজেদ মিয়া ৯ মে, ২০০৯ তাৰিখে মৃত্যুবৰণ কৰে।[7] তেওঁৰ সংসাৰত ছজীব ৱাজেদ জয় (পুত্ৰ) আৰু ছায়মা ৱাজেদ পুতুল (কন্যা) নামৰ দুটি সন্তান আছে।
কৰ্ম জীৱন
সম্পাদনা কৰক
বাংলাদেশৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী পদ গ্ৰহণ কৰাৰ পূৰ্বে শেখ হাছিনা ২০ মাৰ্চ, ১৯৯১ ৰ পৰা ৩০ মাৰ্চ, ১৯৯৬ লৈ জাতীয় সংসদৰ বিৰোধীদলীয় নেত্ৰী আছিল। তাৰ পিছত ১৯৯৬ চনত তেওঁ বাংলাদেশৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে নিৰ্বাচিত হয়। তেওঁৰ দপ্তৰৰ কাৰ্যকাল আছিল ২৩ জুন, ১৯৯৬ ৰ পৰা ১৫ জুলাই, ২০০১ লৈ। ইয়াৰ পিছক পুনৰবাৰ তেওঁ ২০০১ চনৰ ১০ অক্টোবৰৰ পৰা ২০০৬ চনৰ ২৯ অক্টোবৰলৈ জাতীয় সংসদৰ বিৰোধীদলীয় নেত্ৰী নিৰ্বাচিত হয়।
হুছেইন মহম্মদ এৰছাদৰ স্বৈৰাচাৰী শাসন ব্যৱস্থাৰ অন্ত পৰাৰ লগে লগে তেতিয়াৰ আৱামি লীগ (এ এল)ৰ নেত্ৰী হাছিনাই ১৯৯১ চনৰ নিৰ্বাচনত খালেদা জিয়াৰ হাতত পৰাস্ত হয়, যাৰ সৈতে তেওঁ এৰছাদৰ বিৰুদ্ধে সহযোগিতা কৰিছিল।[8][9] বিৰোধীৰ নেতা হিচাপে হাচিনাই জিয়াৰ বাংলাদেশ জাতীয়তাবাদী দল (বিএনপি)ক নিৰ্বাচনী অসৎতাৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰিছিল আৰু সংসদ বৰ্জন কৰিছিল আৰু তাৰ পিছত হিংসাত্মক বিক্ষোভ আৰু ৰাজনৈতিক অস্থিৰতাৰ সৃষ্টি হৈছিল।[10] জিয়াই কেয়াৰটেকাৰ চৰকাৰৰ পৰা পদত্যাগ কৰে, তাৰ পিছত ১৯৯৬ চনৰ জুন মাহৰ নিৰ্বাচনৰ পিছত হাছিনা প্ৰধানমন্ত্ৰী হয়। দেশখনে অৰ্থনৈতিক বিকাশ আৰু দৰিদ্ৰতা হ্ৰাসৰ অভিজ্ঞতা লাভ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰাৰ সময়তে ২০০১ চনৰ জুলাই মাহত শেষ হোৱা তেওঁৰ প্ৰথম কাৰ্যকালত ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা অব্যাহত থাকে আৰু হাছিনাৰ পিছত জিয়ায়ে জয়লাভ কৰে। ১৯৭১ চনত বাংলাদেশৰ প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে স্বাধীন দেশ হোৱাৰ পিছত এইটোৱেই আছিল প্ৰথম সম্পূৰ্ণ পাঁচ বছৰীয়া কাৰ্যকাল।
২০০৬–২০০৮ চনৰ ৰাজনৈতিক সংকটৰ সময়ত হাছিনাক ধন দাবীৰ অভিযোগত আটক কৰা হৈছিল। জেলৰ পৰা মুক্তি পোৱাৰ পিছত ২০০৮ চনৰ নিৰ্বাচনত জয়ী হয়। ২০১৪ চনত বিএনপিয়ে বৰ্জন কৰা আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যবেক্ষকৰ সমালোচনা কৰা নিৰ্বাচনত তৃতীয়বাৰৰ বাবে পুনৰ নিৰ্বাচিত হয়। ২০১৭ চনত ম্যানমাৰৰ গণহত্যাৰ পলায়ন কৰি প্ৰায় এক মিলিয়ন ৰহিংগীয়া দেশত প্ৰৱেশ কৰাৰ পিছত হাচিনাই তেওঁলোকক আশ্ৰয় আৰু সহায় দিয়াৰ বাবে কৃতিত্ব আৰু প্ৰশংসা লাভ কৰে। ২০১৮ আৰু ২০২৪ চনৰ নিৰ্বাচনৰ পিছত তেওঁ চতুৰ্থ আৰু পঞ্চমবাৰৰ বাবে জয়লাভ কৰে, যিটো নিৰ্বাচনত হিংসাৰ সৃষ্টি হৈছিল আৰু ইয়াক প্ৰৱঞ্চনামূলক বুলি বহুলভাৱে সমালোচনা কৰা হৈছিল।[11]
বহুলভাৱে বিবেচনা কৰা হৈছে যে তেওঁৰ প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ অধীনত বাংলাদেশে গণতান্ত্ৰিক পশ্চাদপসৰণৰ সন্মুখীন হৈছিল। হিউমেন ৰাইটছ ৱাচে তেওঁৰ চৰকাৰৰ অধীনত ব্যাপকভাৱে বলপূৰ্বকভাৱে নিৰুদ্দেশ কৰা আৰু ন্যায় বহিৰ্ভূত হত্যাকাণ্ডৰ নথিভুক্ত কৰিছিল। তেওঁৰ মতামতক প্ৰত্যাহ্বান জনোৱাৰ বাবে বহুতো ৰাজনীতিবিদ আৰু সাংবাদিকক পদ্ধতিগত আৰু ন্যায়িকভাৱে শাস্তি দিয়া হৈছিল।[12][13] ২০২১ চনত ৰিপ'ৰ্টাৰ্ছ উইদাউট বৰ্ডাৰছে ২০১৪ চনৰ পৰা বাংলাদেশত সংবাদ মাধ্যমৰ স্বাধীনতা ৰোধ কৰাৰ বাবে হাছিনাৰ সংবাদ মাধ্যমৰ নীতিৰ নেতিবাচক মূল্যায়ন কৰিছিল।[14]বাংলাদেশৰ সাৰ্বভৌমত্বৰ মূল্যত প্ৰায়ে হাছিনাক ভাৰতৰ অতিঘৰুৱাভাৱে অতি ঘনিষ্ঠ বুলি সমালোচনা কৰা হৈছে ।[15][16] বাংলাদেশৰ ৰাজনীতিত ভাৰতৰ হস্তক্ষেপৰ প্ৰকাশ হিচাপে তেওঁক দেখা যায়, যাক সমালোচকসকলে হাছিনাৰ ক্ষমতাৰ মূল উৎস বুলি অভিহিত কৰে।[17] ২০১৮ চনত হাছিনা বিশ্বৰ ১০০ গৰাকী প্ৰভাৱশালী ব্যক্তিৰ ভিতৰত আছিল,[18] আৰু ২০১৫,[19] ২০১৮ আৰু ২০২২ চনত ফৰ্বছে বিশ্বৰ ১০০ গৰাকী শক্তিশালী মহিলাৰ ভিতৰত অন্যতম হিচাপে তালিকাভুক্ত কৰিছিল।[20][21][22] তেওঁ আছিল বিশ্বৰ আটাইতকৈ দীৰ্ঘদিনীয়া মহিলা চৰকাৰৰ মুৰব্বী।[20]
বঁটা আৰু সন্মান
সম্পাদনা কৰক৩০ ডিচেম্বৰ, ২০১১ তাৰিখে শেখ হাছিনাক বঙালী ভাষাৰ ধাৰক আৰু বাহক হিচাপে বাংলা একাডেমীয়ে তেওঁক বাৰ্ষিক সাধাৰণ সভাত সন্মানসূচক ফেল'শ্বিপ প্ৰদান কৰে।[23] তদুপৰি ১২ জানুৱাৰী, ২০১২ তাৰিখে দক্ষিণ এছিয়াৰ শান্তি আৰু উন্নয়নত অনন্য অৱদানৰ বাবে ভাৰতৰ ত্ৰিপুৰা বিশ্ববিদ্যালয়ে তেওঁক ডক্টৰ অফ লেটাৰছ বা ডি-লিট ডিগ্ৰী প্ৰদান কৰে। ২০১৪ চনত সমুদ্ৰসীমা জয়ৰ বাবে তেওঁ ছাউথ ছাউথ পুৰস্কাৰ লাভ কৰে। ২০১৫ চনৰ ২৮ ছেপ্টেম্বৰত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ ৭০তম অধিৱেশনত পৰিৱেশ বিষয়ক সৰ্বোচ্চ পুৰস্কাৰ চেম্পিয়নছ অফ দা আৰ্থ পুৰস্কাৰ লাভ কৰে। তেওঁ ডিজিটেল বাংলাদেশ গঢ়াৰ ক্ষেত্ৰত আগবঢ়োৱা অনন্য অৱদানৰ বাবে আইচিটি টেকছ উন্নয়ন পুৰস্কাৰ লাভ কৰে।
বিতৰ্ক
সম্পাদনা কৰকপদ্ম দলং দুৰ্নীতিৰ কেলেংকাৰীৰ সৈতে জড়িত আছিল শাসকীয় আৱামি লীগ চৰকাৰ যিয়ে নিৰ্মাণ চুক্তি প্ৰদানৰ বিনিময়ত কানাডাৰ নিৰ্মাণ কোম্পানী এছএনচি-লাভালিনৰ পৰা বৃহৎ পৰিমাণৰ ধন বিচাৰিছিল বুলি অভিযোগ উঠিছে। পৰৱৰ্তী সময়ত এই অভিযোগসমূহ মিছা আৰু যুক্তিহীন বুলি ধৰা পৰে আৰু পৰৱৰ্তী সময়ত কানাডাৰ এখন আদালতে গোচৰটো খাৰিজ কৰে।[24] এই অভিযোগৰ ফলত বিশ্ব বেংকে দুৰ্নীতিৰ উদ্বেগ প্ৰকাশ কৰি ৬ কিলোমিটাৰ দৈৰ্ঘ্যৰ (চাৰি মাইল) পথ- পদ্ম নদীৰ ওপৰত ৰেল দলঙৰ বাবে ধন প্ৰদানৰ প্ৰকল্পৰ পৰা আঁতৰি আহিল।[25] ইয়াৰ লগত জড়িত ব্যক্তিসকলৰ ভিতৰত এজন আছিল যোগাযোগ মন্ত্ৰী চৈয়দ আবুল হোছেইন যিয়ে পৰৱৰ্তী সময়ত পদত্যাগ কৰিছিল আৰু পিছলৈ তেওঁক অন্যায়ৰ পৰা মুক্ত কৰা হৈছিল।[26] ২০১২ চনৰ ১১ জুলাইত বিএনপিৰ সাধাৰণ সম্পাদক মিৰ্জা ফখৰুল ইছলাম আলমগিৰে কয় যে আৱামি লীগ চৰকাৰে বিশ্ব বেংকে প্ৰেৰণ কৰা এখন পত্ৰ ৰাজহুৱা কৰিব লাগে, য'ত বেংকে হাছিনা আৰু আন তিনিজন ব্যক্তিৰ বিৰুদ্ধে দুৰ্নীতিৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰিছিল।[27] ২০১৬ চনৰ ১৭ জানুৱাৰীত হাচিনাই কয় যে আমেৰিকাৰ এটা বেংকৰ এজন পৰিচালন সঞ্চালকে বিশ্ব বেংকক উচটনি দি ঋণ বাতিল কৰিছিল।[28] অৱশেষত চৰকাৰৰ নিজা ধনেৰে এই দলংখন নিৰ্মাণ কৰে আৰু ২০২২ চনৰ জুন মাহত ৳৩০,১৯৩.৩৯ কোটি (৩.৬ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ) ব্যয় সাপেক্ষে উদ্বোধন কৰা হয়,[29] যিটো মূল প্ৰকল্পিত ব্যয় ৳১০১৬১.৭৫ কোটি (৮৬ কোটি মাৰ্কিন ডলাৰ)তকৈ বহু বেছি।[30][31]
চিত্ৰমালা
সম্পাদনা কৰক-
একুশে পদক ২০১৪ অনুষ্ঠানত প্ৰধানমন্ত্ৰী শেখ হাছিনা
তথ্য উৎস
সম্পাদনা কৰক- ↑ "Bangladesh's PM resigns and flees country as protesters storm her residence capping weeks of unrest". Washington Post. 5 August 2024.
- ↑ Hasnat, Saif; Martínez, Andrés R. (5 August 2024). "What We Know About the Ouster of Bangladesh's Leader". The New York Times.
- ↑ https://www.bbc.com/news/articles/clywww69p2vo
- ↑ https://www.bbc.com/news/articles/clywww69p2vo
- ↑ https://variety.com/2024/politics/asia/bangladesh-prime-minister-sheikh-hasina-protests-1236095436/
- ↑ "Sheikh Hasina Wazed" (ইংৰাজী ভাষাত). Encyclopedia Britannica. http://www.britannica.com/biography/Sheikh-Hasina-Wazed। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 March 2016.
- ↑ ব্ৰিটেনিকা অনলাইনত শেখ হাছিনাৰ জীৱনী
- ↑ Crossette, Barbara (9 December 1990). "Revolution Brings Bangladesh Hope". The New York Times. ISSN 0362-4331. Archived from the original on 4 November 2018. Retrieved 8 February 2019.
- ↑ "Analysis: A tale of two women". BBC News. 2 October 2001. Archived from the original on 13 March 2016. Retrieved 28 March 2016.
- ↑ "Magura: Polls then and now". The Daily Star. 7 April 2014. Archived from the original on 3 January 2017. Retrieved 2 January 2017.
- ↑ "Bangladesh Prime Minister Wins 3rd Term Amid Deadly Violence on Election Day". The New York Times. 30 December 2018.
- ↑ Riaz, Ali (September 2020). "The pathway of massive socioeconomic and infracstructuaral development but democratic backsliding in Bangladesh". Democratization. 28: 1–19. doi:10.1080/13510347.2020.1818069. S2CID 224958514.
- ↑ Diamond, Larry (September 2020). "Democratic regression in comparative perspective: scope, methods, and causes". Democratization. 28: 22–42. doi:10.1080/13510347.2020.1807517.
- ↑ "Predator Sheikh Hasina". Reporters Without Borders. 30 June 2021. Archived from the original on 5 July 2021. Retrieved 5 July 2021.
- ↑ "PM Hasina bins criticism of selling country to India". Dhaka Tribune. Retrieved 6 August 2024.
- ↑ "Sheikh Hasina doesn't sell the country, say prime minister". Prothomalo. 25 June 2024. Retrieved 6 August 2024.
- ↑ "Bangladeshis launch 'India Out' campaign over alleged meddling linked to Hasina". South China Morning Post. 23 February 2024. Retrieved 6 August 2024.
- ↑ "Sheikh Hasina: The World's 100 Most Influential People". Time. Retrieved 9 August 2023.
- ↑ "The World's 100 Most Powerful Women 2015". Forbes ME. Retrieved 4 May 2023.
- ↑ "The World's 100 Most Powerful Women". Forbes. 4 December 2018. Archived from the original on 20 September 2017. Retrieved 4 December 2018.
- ↑ "The World's 100 Most Powerful Women". Forbes. 1 November 2017. Archived from the original on 25 December 2018. Retrieved 2 November 2017.
- ↑ "Sheikh Hasina: The World's 100 Most Influential People". Time. Archived from the original on 3 October 2020. Retrieved 23 September 2020.
- ↑ "অমৰ্ত্য সেনক বাংলা একাডেমীৰ সন্মানসূচক ফেল'শ্বিপ - ডয়চে ভেলে, সংগ্ৰহ: ৩১ ডিচেম্বৰ, ২০১১ইং". Archived from the original on 2020-05-07. https://web.archive.org/web/20200507162319/http://nl.dw.de/DTS?url=http%3A%2F%2Fwww.dw-world.de%2Fdw%2Farticle%2F0%2C%2C15637422%2C00.html%3Fmaca%3Dben-newsletter_ben_auf_einen_blick-5180-html-newsletter&emv_key=F9X7CqlXaJ5i8SA9MKJDeIsY54O102IMNfcStGb5lw8W0bBhOG5mpqVsje_Hhe-g21oG। আহৰণ কৰা হৈছে: 2016-11-20.
- ↑ "Canada court finds no proof of Padma bridge bribery conspiracy". The Daily Star. 11 February 2017. Archived from the original on 8 April 2019. Retrieved 27 September 2017.
- ↑ "World Bank cancels Bangladesh bridge loan over corruption". BBC News. 30 June 2012. Archived from the original on 15 September 2016. Retrieved 31 December 2016.
- ↑ "Bridge-mending". The Economist. 27 February 2012. ISSN 0013-0613. Archived from the original on 7 February 2017. Retrieved 6 February 2017.
- ↑ Ahmed, Hafez. "PM among 3 charged with graft by WB : Fakhrul". The Financial Express. Dhaka. Archived from the original on 7 February 2017. Retrieved 6 February 2017.
- ↑ "A bank's MD provoked WB to scrap Padma Bridge funding". The Daily Star. 17 January 2016. Archived from the original on 29 March 2016. Retrieved 6 February 2017.
- ↑ Farhin Antara, Nawaz; Mamun, Shohel (25 June 2022). "PM: Padma bridge belongs to people of Bangladesh". Dhaka Tribune. Archived from the original on 10 March 2023. Retrieved 10 March 2023.
- ↑ Farhin Antara, Nawaz; Mamun, Shohel (25 June 2022). "PM: Padma bridge belongs to people of Bangladesh". Dhaka Tribune. Archived from the original on 10 March 2023. Retrieved 10 March 2023.
- ↑ Islam, Jahidul (12 December 2020). "How Padma Bridge cost surged to Tk30,000cr". The Business Standard. Archived from the original on 24 March 2023. Retrieved 24 March 2023.